Bij dit bijzondere project staat ‘vrijheid’ centraal, iets wat voor iedereen een andere betekenis heeft. Wij kregen het verhaal van Gijsbert van der Lee te horen. Gijsbert is geboren en getogen in Nederlands-Indië, tegenwoordig bekend als Indonesië. Hij zat met zijn moeder en twee broers in een Jappenkamp in Oost-Java. In Nederland begon de oorlog op 10 mei 1940, terwijl de oorlog in Nederlands-Indië pas later begon, namelijk op 8 december 1942. Tijdens de oorlog verbleef hij in Indonesië en na de bevrijding is hij samen met zijn familie en duizenden anderen teruggekomen naar Nederland.
Meneer van der Lee was – toen de oorlog in Indië begon – 2,5 jaar oud, waardoor hij gelukkig geen duidelijke en nare herinneringen aan de oorlog heeft overgehouden. Er zijn echter wel sommige beelden op zijn netvlies gebrand en deze heeft hij met ons gedeeld.
Vrijheid in gebondenheid
Hij vertelde ons dat vrijheid een erg wijd begrip is. Je kunt het opdelen in allerlei verschillende categorieën. Gijsbert benadrukte dat men deze vrijheid pas mist, zodra het er niet meer is.
Zo stelde hij vrijheid parallel aan de gezondheid. Gezondheid is voor velen vanzelfsprekend, tot je een keer ziek bent. Dan realiseer je je pas dat
gezond-zijn niet gegarandeerd is. Dat is net zo met vrijheid. Pas als je vrijheid je ontnomen wordt, realiseer je echt wat vrijheid is.
Het tweede punt is dat wij ons moeten realiseren dat echte vrijheid onmogelijk is zonder echte gebondenheid. Neem bijvoorbeeld ‘de vrijheid van meningsuiting’: je kunt niet zomaar alles zeggen. Zo vindt hij dat je niet iedereen voor gek kan verklaren. Er zijn tenslotte grenzen. Dit noemen we ook wel ‘vrijheid in gebondenheid.’
Ongeschreven grenzen
In onze samenleving zijn er ongeschreven grenzen: ongebonden vrijheid leidt tot chaos, onrust en onvrede. Met een zekere gebondenheid creëer je orde, structuur en kunnen we elkaar respecteren.
Toen we hem vroegen wat voor hem de belangrijkste vrijheid was, zei hij het volgende:
“De vrijheid om te gaan en staan waar je wilt; dat je je veilig voelt, relatief veilig. Naarmate je meer in je leven in het buitenland hebt gewoond en gereisd, realiseer je je steeds meer als je terugkomt, wat vrijheid betekent. We kunnen kritiek hebben op onze regering. Daar ga je niet het gevang voor in. In die gebondenheid kun je allerlei dingen zeggen en er zijn een heleboel landen in de wereld waar daar geen sprake van is. Vrouwen die vrij zijn in een land als Nederland. Dat moet je echt koesteren. Dat is echt ongelofelijk.”
Lotsverbondenheid
We vroegen aan Meneer van der Lee wat voor hem zo opvallend was aan de oorlog. Hij antwoordde dat de saamhorigheid zo belangrijk was. Hij vertelde ons dat hij met zijn moeder en broers opgesloten zat in een compound met huizen, met vele andere families, zonder enige uitweg. 24 uur per dag, 7 dagen per week.
Dit zorgde ervoor dat iedereen voor elkaar opkwam en elkaar verzorgde, wat een ongelofelijk positief aspect was van het gevangenschap. De gedeelde angst zorgde ook voor een sterk gevoel van verbondenheid.
Die angst beleefde meneer van der Lee vooral na de oorlog. Toen de Japanners waren verslagen. Hij werd samen met de anderen in kampen geplaatst onder leiding van Japanners, ter bescherming tegen de opstandige Indonesiërs, die onafhankelijkheid wilden. Hierbij probeerden zij Chinezen en blanken te vermoorden. Zij sloegen dan met hun bamboestokken op de lantaarnpalen en het lawaai was angstaanjagend. Hij was toen 6 jaar oud. De beelden en geluiden daarvan staan nog steeds in zijn geheugen gegrift.
De euforie
De bevrijding herinnert Meneer Van der Lee zich nog erg duidelijk. Hij vertelde dat er al enige tijd het gerucht rondging dat de oorlog ten einde was; men twijfelde of dat echt zo was. Dit bleek te kloppen, er vlogen vliegtuigen over die pakketten met eten dropten. Dit is hij nooit vergeten: die euforie die er toen heerst. Want dat markeerde het einde van de oorlog. Het duurde tot juni 1946 tot ze daadwerkelijk vrijgelaten werden. Daarna volgde de reis naar Nederland.
Volgende generatie
Meneer van der Lee heeft een eigen levensverhaal geschreven, wat wij voorafgaand aan het interview bekeken hadden. Onze vraag was wat de aanleiding tot het schrijven was. Hij antwoordde dat zijn kinderen en kleinkinderen altijd grote interesse hadden in de verhalen. Daarnaast vindt hij het erg belangrijk voor de volgende generatie om te weten wat er in zijn jeugd en dus in die oorlogsgeneratie is gebeurd. Bovendien vindt hij het ook een belangrijk stuk familiegeschiedenis.
Het heeft voor hem ook zeker geholpen met het verwerken van de oorlog en de naweeën daarvan. Dat wil zeggen dat door het schrijven hij een stuk van zijn verleden, dus ook een stuk frustratie, van zich af heeft geschreven. Het was dus niet alleen om te delen, maar ook in verband met de emotionele en mentale consequenties van de oorlog.
Afsluiting
Tot slot wilde Meneer Van der Lee nog met ons delen dat je je heel bewust moet zijn hoe waardevol het is dat je in een omgeving leeft waar je in vrijheid kunt worden opgevoed. Waar wij het volledig mee eens zijn.
We willen nog graag de Stichting Bevrijdingspop bedanken voor deze kans op deze speciale ervaring en uiteraard Gijsbert van der Lee voor het delen van zijn indrukwekkende verhalen.
Aurelia Wurpel en Philine Mol
